Xả lũ là gì? Xả lũ mặc dù mang lại những lợi ích đáng kể nhưng cũng là thách thức lớn trong việc quản lý rủi ro, giảm thiểu thiệt hại về người và của mà nó có thể mang lại.
Xả lũ là gì?
Xả lũ là hoạt động điều tiết lượng nước trong hồ chứa, đập thủy điện hoặc các hệ thống sông ngòi để giảm áp lực của nước đang tích tụ vượt quá khả năng chứa đựng, đảm bảo an toàn cho công trình và hạn chế thiệt hại cho các vùng lân cận khi chẳng may áp lực nước quá lớn gây vỡ đê, đập,…
Tuy nhiên hoạt động xả lũ cũng đồng thời có thể tạo ra nguy hiểm rất lớn nên cần được nghiên cứu và bàn bạc kỹ lưỡng biện pháp ứng phó cũng như thực hiện nghiêm ngặt quy trình nếu không muốn có những tác dụng ngược đã từng gây ra bao thiệt hại nặng nề về người và của.
Cần Xả lũ đúng quy trình với lưu lượng dòng chảy phù hợp mới có thể ổn định tình hình lũ lụt và bảo vệ cơ sở hạ tầng, đời sống người dân, môi trường xung quanh.
Quy trình xả lũ đúng sẽ diễn ra như thế nào?
Theo Cục Kỹ thuật An toàn và Môi trường công nghiệp (Bộ Công Thương), khi nhận được thông báo dự báo lũ, các đơn vị quản lý phải thực hiện vận hành mở cửa xả dưới sự chỉ huy của Ban chỉ huy Phòng chống thiên tai và Phòng chống cứu nạn (PCTT&TKCN) tỉnh.
Mục đích là điều tiết mực nước hồ về mức an toàn trước khi lũ đến. Trong giai đoạn lũ, nếu mực nước hồ vượt quá mức quy định, các chủ hồ cần thực hiện vận hành mở cửa xả để duy trì mực nước an toàn, đồng thời đảm bảo lưu lượng xả không vượt quá lưu lượng nước vào hồ, tránh gây ra lũ nhân tạo cho khu vực hạ du.
Trước khi tiến hành mở cửa xả lũ cần phải thông báo cho các cơ quan chức năng để có những cảnh báo kịp thời đến dân cư và áp dụng biện pháp ứng phó, giảm thiểu thiệt hại. Thực tế có thể thấy mỗi hồ chỉ có khả năng chứa nước nhất định.
Khi lượng nước vào vượt quá sức chứa, việc xả lũ là không thể tránh khỏi và lượng nước xả luôn ít hơn lượng nước vào do một phần nước vẫn cần được dự trữ lại trong hồ gọi là mực nước chết. Do đó, vai trò của các hồ thủy điện là vô cùng quan trọng trong giảm thiểu thiệt hại từ lũ lụt ở miền Trung.
Theo các chuyên gia, mặc dù các hồ chứa không thể hoàn toàn kiểm soát lũ nhưng bằng việc áp dụng các quy trình vận hành liên hồ khoa học và nghiêm túc, việc giảm thiểu tác động của lũ sẽ hiệu quả hơn. Cần có sơ đồ ngập lụt cho liên hồ chứ không chỉ dừng lại ở sơ đồ từng hồ riêng lẻ.
Ngoài ra, các vấn đề như lưu lượng thoát lũ chậm do nguyên nhân như bồi lấp cửa sông ven biển, vi phạm hành lang bảo vệ hồ chứa vẫn đang diễn ra, đặc biệt là tại các khu vực bị ngập. Những vấn đề này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả thoát lũ mà còn làm gia tăng nguy cơ lũ lụt.
Thêm vào đó, nhiều đập vẫn chưa có chỉ giới bảo vệ an toàn hoặc các chỉ giới này bị vi phạm, gây ảnh hưởng đến khả năng thoát lũ của công trình. Các khía cạnh này cần được cải thiện để nâng cao hiệu quả quản lý lũ, bảo vệ an toàn và giảm thiểu thiệt hại cho cộng đồng và môi trường.
Bất cập và ám ảnh về thiệt hại xảy ra khi xả lũ
Trong năm 2020, Thủy điện Đắk Mi 4 đã xả lũ với lưu lượng lớn gây thiệt hại cho người dân Nam Giang lên tới khoảng 47 tỷ đồng. Ông A Viết Sơn, phó chủ tịch UBND huyện Nam Giang, chia sẻ bức xúc với báo Thanh Niên: “Thủy điện xả lũ đúng quy trình, nhưng dân lại thiệt hại nặng nề thế này thì biết nói sao?”
Vào mùa mưa bão năm 2018, các huyện miền núi Nghệ An dọc Quốc lộ 7A chịu nhiều thiệt hại sau khi các nhà máy thủy điện xả lũ.
Nhiều thôn bản bị ngập sâu, cầu cống bị phá hủy. Nhà máy thủy điện Bản Vẽ xả mức nước kỷ lục cùng với các thủy điện khác khiến lũ chồng lũ gây tàn phá nhà cửa, tài sản và công trình. Sau lũ, người dân đối mặt với cảnh thiếu đói và bệnh tật.
Tháng 5/2019, Nhà máy thủy điện Nậm Nơn bất ngờ xả lũ mà không thông báo trước khiến anh Vi Văn May (34 tuổi) đang đánh cá ở vùng hạ du bị lật thuyền và mất mạng.
Công an huyện Tương Dương khởi tố vụ án “Vô ý làm chết người do vi phạm quy tắc nghề nghiệp hoặc hành chính”. Nhà máy và các cá nhân liên quan hỗ trợ gia đình nạn nhân gần 700 triệu đồng.
Rạng sáng ngày 27/9, huyện Quỳ Châu chứng kiến trận lũ lịch sử, gây thiệt hại nghiêm trọng với 1 người chết, gần 1.400 nhà bị ngập, hơn 5.000 người phải sơ tán, thiệt hại ước tính hơn 177 tỷ đồng. Người dân băn khoăn vì thủy điện thông báo xả lũ lúc 2-3 giờ sáng và lại xả trước thời gian quy định khiến họ không kịp ứng phó.
Cuối năm 2022, trong phiên chất vấn lãnh đạo Sở NN&PTNT tỉnh Nghệ An về quy trình xả lũ, ông Thái Thanh Quý, Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An, cho rằng thông báo lúc 2 giờ sáng khiến người dân không kịp trở tay.
Tính toán lưu lượng nước về hồ để điều tiết xả lũ phù hợp là trách nhiệm của các chủ thủy điện, nhằm đảm bảo an toàn cho hạ tầng, tính mạng và tài sản của người dân vùng hạ du.
Dù ít hay nhiều, xả lũ vẫn gây ra hậu quả cho người dân sống ở vùng hạ du gần các đập. Vấn đề trách nhiệm đối với thiệt hại từ xả lũ vẫn gây nhiều tranh cãi, nhất là khi đa phần các thủy điện đều làm đúng quy trình. Quy trình xả lũ đã nhiều lần được đưa vào các cuộc họp Quốc hội để thảo luận và tìm biện pháp giảm thiểu nguy hiểm và thiệt hại.
Tại sao lại bắt buộc phải xả lũ?
Xả lũ là biện pháp điều tiết lưu vực sông nhằm kiểm soát mực nước và ngăn chặn lũ lụt. Bằng cách xả lũ đúng thời điểm với lượng nước phù hợp, có thể giảm thiểu thiệt hại cho các khu vực dân cư và sản xuất. Nếu mực nước đạt mức nguy hiểm hoặc có dự báo lũ lụt sắp xảy ra, việc xả lũ sẽ được thực hiện để giảm thiểu thiệt hại.
Khả năng chứa và điều tiết nước của các công trình thủy lợi như đập, hồ chứa cũng có giới hạn nên cần xả lũ nhằm giảm áp lực khi cấu trúc này không đủ sức chứa hoặc có nguy cơ mất an toàn.
Hiệu quả của việc xả lũ còn phụ thuộc vào khả năng dự báo và kiểm soát lượng nước. Sự phối hợp giữa các đơn vị quản lý và dân cư trong việc xây dựng các chính sách đảm bảo tính bền vững và hiệu quả của quản lý lũ là rất cần thiết.
Các biện pháp hạn chế tác động xấu của xả lũ
Để giảm thiểu tác động tiêu cực của xả lũ đối với môi trường và đời sống con người, các đơn vị liên quan cần họp bàn và áp dụng thêm nhiều biện pháp quản lý khác nhau.
Việc điều tiết xả lũ phải phù hợp với tình hình thực tế, đồng thời dự báo và phân tích các tình huống lũ lụt để giảm thiểu thiệt hại cho các vùng lân cận. Ứng dụng các công nghệ hiện đại trong giám sát và điều chỉnh lượng nước xả lũ chính xác và kịp thời, hạn chế sai sót trong dự báo và điều hành.
Các công trình thủy lợi như đập, đê điều, cống báo lũ phải đủ khả năng chịu được lực nước lớn trong thời kỳ lũ. Cần kiểm soát chất lượng nước trước khi xả lũ để đảm bảo không gây ô nhiễm môi trường nước và không ảnh hưởng đến đời sống dân cư.
Việc nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của lũ lụt và cách ứng phó khi có xả lũ cần được thông tin rõ ràng, liên tục và kịp thời để giúp người dân có tâm thế sẵn sàng và phối hợp hiệu quả trong các hoạt động phòng chống lũ. Học hỏi kinh nghiệm và áp dụng các biện pháp hiệu quả từ các nước và tổ chức quốc tế trong quản lý và giảm thiểu tác động của xả lũ.
Thủy điện xả lũ liệu có khiến lũ lụt trở nên nặng nề hơn?
PGS.TS Vũ Thanh Ca cho biết, các hồ thủy điện ở Việt Nam được vận hành theo chuẩn quốc tế với quy trình xả lũ dựa trên hai ngưỡng chính: “đón lũ” và “xả lũ“. Tùy vào lượng mưa, hồ sẽ xả nước với lưu lượng phù hợp.
Khi mưa lớn kéo dài, hồ sẽ xả nước với lưu lượng bằng với lượng nước về hồ giúp duy trì mức nước đổ về hạ lưu không thay đổi dù không có hồ thủy điện. Thực tế, điều này chứng tỏ “thủy điện không gây ra lũ” vì các hồ thủy điện đã đón một lượng nước đáng kể thay vì để toàn bộ lượng nước đổ về hạ lưu.
Thực tế, mặc dù có nhiều rủi ro nhưng cũng không thể phủ nhận vai trò của các hồ chứa thủy điện trong việc cắt/giảm lũ cho hạ du thể hiện rõ trong đợt mưa lũ khi lưu lượng nước về các hồ thủy điện ở miền Trung tăng nhanh.
Tuy nhiên, các hồ thủy điện đã vận hành an toàn và tuân thủ quy trình vận hành liên hồ và đơn hồ được cấp thẩm quyền phê duyệt, không gây tác động bất lợi cho hạ du.
Đặc biệt, hồ thủy điện Đak Mi 4 đã cắt giảm được trận lũ lớn ngày 28/10/2020 với lưu lượng đỉnh lũ 15.571,47 m3/s về hồ và lưu lượng qua tràn 7.070 m3/s, cắt giảm được 55% đợt lũ.
Để tránh tình trạng lũ chồng lũ, khi có dự báo mưa lũ lớn, các thủy điện ở miền Trung cùng chính quyền địa phương phải chủ động rà soát và quyết định phương án xả lũ thích hợp, đảm bảo an toàn cho hồ đập và giảm thiểu nguy cơ ngập lụt cho hạ du.
Kết luận
Xả lũ là gì? Việc xả lũ phải tuân theo các quy định nghiêm ngặt, được lên kế hoạch và thực hiện một cách cẩn thận, có sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng và cộng đồng để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Theo dõi lịch xả lũ chi tiết và chính xác nhất tại https://lichxanuoc.com/.
